Belarus-O'zbekiston birja savdosi hajmining yuqori ijobiy dinamikasi qaramay, hamkorlikni yanada rivojlantirish uchun ulkan salohiyat bor
– Belarus va O'zbekiston munosabatlari darajasini qanday baholaysiz?
– Avvalo, o'zbekistonlik hamkorlarimizga ko'rsatilayotgan e’tibor va ko'p yillardan buyon davom etib kelayotgan ishonchli munosabatlar uchun samimiy minnatdorlik bildiraman. Ishoning, bu biz uchun juda muhim va qadrli.
Savolingizga kelsak, kichik bir fikr bildirishga ijozat bering. Belarus Respublikasi Universal tovar birjasi (BUTB) vakolatiga faqat birja savdolari kiradi, shuning uchun suhbatimizni Belarus va O'zbekiston o'rtasidagi hamkorlikning shu jihatiga qaratishni taklif qilaman.
Shunday qilib, menimcha, mamlakatlarimiz almashinuv sohasida salmoqli muvaffaqiyatlarga erishdi. Men joriy yilning besh oyida qariyb 3 barobar o'sib, 47,6 million dollarga yetgan o'zaro tovar ayirboshlashni emas, balki birjalararo hamkorlikni ham nazarda tutyapman.
O'zbekiston Respublika tovar-xomashyo birjasi (O'zRTXB) Belarus Respublikasi Universal tovar birjasining Markaziy Osiyodagi asosiy hamkorlaridan biri bo'lib, aloqalarimiz faol rivojlanib, ikki mamlakat tadbirkorlik subyektlariga amaliy natijalar va real foyda keltirayotganini aytish kifoya. BUTB markaziy ofisi negizida O'zRTXB elektron platformasining yaratilishi, brokerlarning o'zaro akkreditatsiyasi, narx ko'rsatkichlarining xalqaro tizimini yaratishda ishtirok etishi – bular o'zbekistonlik hamkasblarimiz bilan birgalikda muvaffaqiyatli amalga oshirgan bir nechta yorqin misollardir.
– O'zbekistonlik hamkorlar bilan sheriklikni rivojlantirish istiqbollarini qanday baholaysiz? Bu borada tomonlarda qanday imkoniyatlar bor?
– Belarus-O'zbekiston birja savdosi hajmining yuqori ijobiy dinamikasi va O'zbekistondan treyderlar sonining doimiy o'sib borayotganiga qaramay, men hamkorlikni yanada rivojlantirish uchun salohiyat bor deb hisoblayman.
Xususan, Belarus va O'zbekiston kompaniyalari birja orqali savdo qiladigan tovarlar ro'yxatini kengaytirish uchun katta zaxiralar mavjud. Hozir bular, asosan, arra yog'och, quruq sut, sariyog' va go'sht mahsulotlari. Tan olish kerakki, assortiment juda cheklangan, bu esa har ikki davlatning eksport salohiyatini to'liq ro'yobga chiqarishga imkon bermaydi.
Masalan, O'zbekistondan Belarusga meva-sabzavot mahsulotlari, to'qimachilik, qora va rangli metall prokati, neft-kimyo mahsulotlarini yetkazib berish mumkin.
O'z navbatida, BUTBda akkreditatsiyadan o'tgan Belarus ishlab chiqaruvchilari O'zbekistonga aminokislotalar, zig'ir tolasi, yarim tayyor charm mahsulotlari, qurilish materiallari, sanoat tovarlarini eksport qilishga tayyor. Yuqorida qayd etilgan tovar obyektlari bo'yicha muntazam birja savdolarini tashkil etish O'zbekiston rezidentlari tomonidan platformamizda tuziladigan bitimlar miqdorini bir necha barobar oshirish imkonini beradi.
Birjalararo hamkorlik nuqtayi nazaridan rivojlanish uchun imkoniyatlar mavjud. Yuqorida ta’kidlaganimdek, biz O'zRTXB bilan yaqin hamkorlik aloqalarini o'rnatdik va Strategik sheriklik to'g'risidagi shartnoma asosida ikki tomonlama, ham Xalqaro birjalar assotsiatsiyasi shafeligida ko'p tomonlama samarali hamkorlik qilyapmiz.
Shu bilan birga, strategik tovarlarning transchegaraviy savdosi, hisob-kitoblar va yetkazib berishlar bo'yicha kafolat sxemalarini ishlab chiqish, biznesning birja savdolariga kirishi uchun qulay mexanizmni ta’minlash, savdoda milliy valyutalardan foydalanish kabi muhim yo'nalishlarda oldinga siljishimiz kerak. Ko'rib turganingizdek, istiqbolli sohalar bor. Shunday ekan, oldimizda jiddiy ishlar turibdi, ularni birgalikdagi sa’y-harakatlar bilan bosqichma-bosqich amalga oshiramiz.
– YOIIning qanday afzalliklari bor?
– Shunga qaramay, men bu mavzuda faqat Belarus va Ittifoqning boshqa mamlakatlari o'rtasida birja savdosini rivojlantirish kontekstida gapirishim mumkin. Va bu erda eng muhim afzallik, shubhasiz, YOII keng hududida umumiy birja tovar bozorini shakllantirish imkoniyatidir. Bu bizning mamlakatimiz uchun nimani anglatadi?
Birinchidan, ishtirokchi davlatlar o'rtasida savdo to'siqlarini to'liq bartaraf etish va tovarlarning erkin harakatlanishini ta’minlaydi.
Ikkinchidan, eksport-import operatsiyalarining maksimal shaffofligi va bozorning barcha ishtirokchilari uchun yagona qoidalar tatbiq etiladi.
Uchinchidan, biz hozirda Qozog'iston, Qirg'iziston, Rossiya va O'zbekiston hamkorlari bilan faol ish olib borayotgan xalqaro narx ko'rsatkichlari tizimi orqali asosiy tovarlar narxlari to'g'risidagi ishonchli ma’lumotlarga ochiq kirish imkoniyati yaratiladi.
To'rtinchidan, yakuniy iste’molchilar uchun tovarlar sifati va ularning narxiga ijobiy ta’sir ko'rsatadigan raqobat rivojlanadi.
Va nihoyat, beshinchidan, YEOII mamlakatlari birjalarida mavjud bo'lgan keng doiradagi xedjlash vositalaridan foydalanish orqali tranzaksiya, valyuta va infratuzilma xatarlari minimallashtiriladi.
– YOII doirasida birja hamkorligining qaysi yo'nalishlari yuqori samaradorlikni ta’minlaydi?
– Albatta, birinchi navbatda, bu birja savdosi bo'lib, uning natijalari beshta davlatning har birining iqtisodiy ko'rsatkichlariga bevosita ta’sir qiladi. BUTB Belarusdagi yagona tovar birjasi sifatida ushbu sohani rivojlantirish va targ'ib qilishga katta hissa qo'shmoqda.
Aniqlik uchun men ba’zi raqamlarni keltiraman. Bugungi kunda birjamizda YOIIning to'rtta davlati – Armaniston, Qozog'iston, Qirg'iziston va Rossiyaning qariyb besh ming kompaniyasi akkreditatsiyadan o'tgan. Bu yil boshiga nisbatan 369 ta yangi savdo ishtirokchilariga ko'pdir. Rossiya, ayniqsa, to'rt yarim mingdan ortiq ishtirokchilar bilan keng taqdim etiladi. Shunga ko'ra, mazkur tuzilma davlatlari bilan birja operatsiyalarining asosiy ulushi ushbu mamlakat hissasiga to'g'ri keladi.
Umuman olganda, YOII doirasida birja savdolari hajmi barqaror o'sish bilan tavsiflanadi. Xususan, 2025-yilning yanvar-may oylari yakunlariga ko'ra, tranzaksiyalar hajmi 10 foizga oshib, 408,2 million dollarni tashkil etdi va iyun oyidagi dastlabki ma’lumotlar birinchi yarim yillikda ijobiy dinamikaga erishilishini ko'rsatmoqda.
Hamkorlikning "savdo bo'lmagan" yo'nalishlaridan asosiysi avval aytib o'tilgan tovar bozori ko'rsatkichlarining xalqaro tizimini yaratish loyihasidir. Ushbu tashabbusni amalga oshirishda beshta birja platformasi ishtirok etmoqda. Ular BUTB, Qozog'iston tovar birjasi "Yevroosiyo savdo tizimi", Qirg'iziston fond birjasi, Sankt-Peterburg birjasi va O'zRTXB.
Narxlar haqidagi dolzarb ma’lumotlarning bunday yagona manbasini yaratish tovarlar va xizmatlarning uyushgan ulgurji bozorini rivojlantirishga, uning ochiqligi va qulayligini oshirishga, transchegaraviy savdoda ishtirokchi-davlatlar xo'jalik yurituvchi subyektlarning manfaatlarini hisobga olgan holda va natijada ularning raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qiladi.
– Hurmatli Aleksandr Grigorevich, suhbat uchun vaqt ajratganingiz uchun minnatdorlik bildiramiz.
– Raxmat