Islohotlardan global muloqot sari: O‘zbekiston ijtimoiy rivojlanish bo‘yicha ikkinchi jahon sammitida ijtimoiy himoyaning yangi modelini taqdim etdi
O‘zbekiston tizimli islohotlar, siyosiy iroda va insonga yo‘naltirilgan siyosat bir necha yil ichida millionlab odamlarning hayotini qanday o‘zgartirishi mumkinligini ko‘rsatib, ijtimoiy himoya sohasida jadal rivojlanmoqda. Uzoq yillik tengsizlikni bartaraf etish uchun yangi yechimlar izlayotgan dunyoda O‘zbekiston innovatsiyalar va xalqaro hamkorlik bilan mustahkamlangan sezilarli taraqqiyot bilan ajralib turadi. So‘nggi ikki yil ichida mamlakat qashshoqlik darajasini 35 foizdan 6,6 foizga qisqartirdi, ishsizlik darajasi ikki baravar kamaydi, shuningdek, aholining zaif qatlamlari - bolalar va ayollardan tortib nogironlar va qariyalargacha ijtimoiy, ta’lim va iqtisodiy xizmatlardan foydalanish imkoniyatlari kengaytirildi. Bu islohotlar shunchaki ma’muriy emas, balki chuqur insoniylik, inklyuzivlik, qadr-qimmat va teng imkoniyatlar tamoyillariga mos keladi. Bu sa’y-harakatlar Prezident Shavkat Mirziyoyevning O‘zbekistonni har bir siyosati inson qadr-qimmatini himoya qilish va teng imkoniyatlarni kengaytirishga qaratilgan ijtimoiy davlatga aylantirish bo‘yicha kengroq qarashlarining bir qismidir. Islohot nafaqat ma’muriy, balki chuqur insonparvarlikka qaratilgan bo‘lib, keng qamrovli va qulay yechimlar orqali aholining eng zaif qatlamlarini qamrab olishga qaratilgan. Ijtimoiy himoya landshaftining transformatsiyasi O‘zbekistonning yangi modeli "hech kimni ortda qoldirmaslik" tamoyilini aks ettiradi. So‘nggi ikki yil ichida mamlakat bir qator chuqur va o‘zaro bog‘liq islohotlarni amalga oshirdi: ● Kambag‘allikni qisqartirish: inklyuziv iqtisodiy o‘sish kambag‘allikni 35 foizdan 6,6 foizga, ishsizlik esa 10 foizdan 5,5 foizga kamaytirdi. ● Iqtisodiy inklyuzivlik: "Qashshoqlikdan farovonlikka" dasturi yetti imkoniyatni taqdim etadi - ish o‘rinlari, ta’lim, sog‘liqni saqlash, uy-joy, jamiyat taraqqiyoti va davlat bilan muloqot. ● Raqamli boshqaruv: endilikda ehtiyojmand oilalarning elektron reyestri fuqarolarni 120 turdagi ijtimoiy nafaqalar bilan bog‘laydi, ijtimoiy kartalar tizimi esa pensiya va nafaqa oluvchilar uchun shaffoflik va qulaylikni ta’minlaydi. Bolalar va oilalarni himoya qilish O‘zbekiston Markaziy Osiyoda birinchi bo‘lib Bolalarga nisbatan zo‘ravonlikni to‘xtatish bo‘yicha global alyansga qo‘shildi. Bolalarni zo‘ravonlikning barcha shakllaridan himoya qilish to‘g‘risidagi yangi qonun (2024) jismoniy, jinsiy va ruhiy zo‘ravonlik, e’tiborsizlik, ekspluatatsiya va tahqirlashni rasman jinoyat sifatida tan oladi. Bolalarni oilaviy muhitda tarbiyalashni ta’minlash maqsadida hukumat tomonidan 255 ta oilaviy bolalar uylari tashkil etildi, yirik internat muassasalari tugatildi. Ota-ona qaramog‘idan mahrum bo‘lgan 30 mingdan ziyod bola vasiylikka olinib, ijtimoiy qo‘llab-quvvatlandi, 3 ming 200 nafari uy-joy bilan ta’minlandi. Maxsus kvotalar va grantlar orqali 2700 nafar yetim yoshlar oliy o‘quv yurtlariga kirishi va 2000 nafari davlat xizmatida ishlashi mumkin. Har bir bolaning oila muhitida voyaga yetishini ta’minlash maqsadida ilgari yirik internat muassasalarida yashagan bolalar tugatilib, oilaviy tipdagi uylarga o‘tkazildi. Natijada so‘nggi ikki yilning o‘zida mamlakatimiz bo‘yicha 255 ta oilaviy muassasa faoliyat ko‘rsatmoqda. . Ota-ona qaramog‘idan mahrum bo‘lgan 30 mingdan ortiq yoshlar ijtimoiy qo‘llab-quvvatlandi, shundan 3200 nafari uy-joy bilan ta’minlandi. Bundan tashqari, maxsus kvotalar va grantlar yordamida 2700 nafar yetim yoshlar oliy o‘quv yurtlariga o‘qishga kirdi va 2000 nafari davlat xizmatida o‘z faoliyatini boshladi. Sifatli ta’limdan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish Ta’lim sohasidagi islohotlar erta ta’lim va inklyuzivlikni tubdan o‘zgartirdi. ● 1,5 million yangi bog‘cha o‘rinlari yaratildi, bu esa maktabgacha ta’lim qamrovini 27 foizdan (2017-yil) 78 foizga (2024-yil) oshirdi - bu mintaqa uchun rekord ko‘rsatkichdir. ● Hozirda bolalarning 96 foizdan ortig‘i tayyorgarlik dasturlariga qatnamoqda va 2026-yilga kelib bu ko‘rsatkich 100 foizga yetishi kutilmoqda. ● Avtobuslardagi mobil maktabgacha ta’lim muassasalari chekka hududlardagi bolalarga xizmat ko‘rsatadi. ● Maktabgacha ta’lim muassasalari soni 2017-yildagi 5200 tadan 2024-yilda 38 000 taga yetdi. ● Imkoniyati cheklangan bolalarni maktablarga qabul qilish 60 foizdan 82 foizga, inklyuziv sinflar esa o‘n barobarga - 200 tadan 1973 taga ko‘paydi. Oliy ta’lim muassasalarida imkoniyati cheklangan talabalar soni ikki barobarga oshdi, O‘zbekiston yoshlari jahon miqyosida muvaffaqiyatlarga erishmoqda - o‘zbekistonlik talabalar har yili xalqaro olimpiadalarda 195 ta medalni qo‘lga kiritmoqda, 2017-yilda bu ko‘rsatkich 15 tani tashkil etgan edi. Xotin-qizlarning huquq va imkoniyatlarini kengaytirish va gender tenglik O‘zbekiston gender tenglik va siyosiy integratsiya sohasida jadal rivojlanmoqda. ● Parlamentda ayollar ulushi 16,4 foizdan 34 foizga, davlat organlarida esa 30 foizdan 41 foizga oshdi. ● Jahon bankining "Ayollar, biznes va huquq" indeksida mamlakat 48 pog‘onaga ko‘tarilib, dunyoda 91-o‘rinni egalladi. ● 2023-yilda O‘zbekiston Markaziy Osiyoda birinchi bo‘lib oiladagi zo‘ravonlik uchun jinoiy javobgarlikni joriy etdi. ● Xotin-qizlarni oliy ta’lim bilan qamrab olish darajasi 50 foizdan oshdi va endi O‘zbekiston ayollarning parlamentdagi vakilligi bo‘yicha dunyoda 38-o‘rinni egallab, besh yil ichida 92 pog‘onaga ko‘tarildi. Inklyuziv sog‘liqni saqlash, sport va inson taraqqiyoti. Sog‘liqni saqlash sohasini moliyalashtirish 6 barobar, onalar va bolalarni qo‘llab-quvvatlash 12 barobar oshirildi. Bolalar o‘limi 1995-yildan beri besh baravar kamaydi va umr ko‘rish davomiyligi 75 yoshgacha oshdi. O‘zbekiston JSST Global tashabbusiga qo‘shildi O‘zbekiston 2024-yilgi Olimpiya va Paralimpiya o‘yinlarida dunyoda 13-o‘rinni egalladi va milliy terma jamoa 2026-yilgi FIFA Jahon chempionatiga yo‘llanma oldi. Nogironligi bo‘lgan shaxslar o‘rtasida moslashuvchan sport turlari bilan shug‘ullanish bir yilda uch barobar oshdi. Ekologiya va yashil o‘sish O‘zbekistonning barqaror rivojlanishga sodiqligi "Yashil makon" dasturida - har yili 200 million tup daraxt ekilishida yaqqol namoyon bo‘lmoqda. Orolbo‘yi mintaqasida o‘rmonlar allaqachon 35 foizga ko‘payib, dunyodagi eng dahshatli ekologik inqirozlardan birini barqarorlik namunasiga aylantirdi. O‘zgarishlar dvigateli: Ijtimoiy himoya milliy agentligi Ushbu o‘zgarishlar ortida Ijtimoiy himoya milliy agentligi (IHMA) - oltita vazirlik ishini yagona yaxlit xizmat ko‘rsatish tizimiga birlashtirgan yagona muassasa turibdi. Hozirgi vaqtda NASP butun mamlakat bo‘ylab 208 ta "Inson" (gumanitar) markazlari orqali 100 dan ortiq ijtimoiy xizmatlarni taqdim etib, bolalardan tortib nogironligi bo‘lgan shaxslar va oiladagi zo‘ravonlik qurbonlarigacha bo‘lgan barcha ehtiyojmand toifalarga kirishni ta’minlaydi. Ushbu modelning o‘ziga xosligi nafaqat ko‘lamida, shuningdek, har bir oila shaxsiy yordam oladigan holatlarni boshqarishga yondashuvda. U O‘zbekistonni himoya va qadr-qimmat davlat siyosatining asosi bo‘lgan haqiqiy "ijtimoiy davlat"ga aylantirish missiyasini aks ettiradi. "Bizning vazifamiz aniq: hech kim ortda qolmaydigan tizim yaratish," - deydi NASP direktori o‘rinbosari Usmon Sharifxo‘jayev. - Bu yerda gap nafaqat xizmat ko‘rsatish, balki odamlarning salohiyatini ro‘yobga chiqarish haqida ham bormoqda. Dunyo bilan tajriba almashish. Bu yutuqlar va ularning zamirida yotgan islohotlar modeli. O‘zbekistonning Qatar poytaxti Doha shahrida bo‘lib o‘tgan Ijtimoiy rivojlanish bo‘yicha ikkinchi Butunjahon sammitidagi ishtiroki chog‘ida jahon hamjamiyatiga taqdim etildi. O‘zbekiston "Ochiq eshiklar mamlakati" deb nomlangan milliy ko‘rgazmasida innovatsion va inklyuziv yechimlar mamlakatning ijtimoiy landshaftini qanday o‘zgartirayotganini namoyish etdi. Shu bilan birga, mamlakatda Qatar, Turkiya, Belgiya, Marokash, YUNISEF, BMTTD va Jahon banki ekspertlari ishtirokida "So‘nggi milda birinchi: innovatsiyalar va insonga yo‘naltirilgan xizmatlar" mavzusida yuqori darajadagi tadbir bo‘lib o‘tdi, unda ijtimoiy xizmatlar aholining eng zaif guruhlarini qanday qilib samaraliroq qamrab olishi mumkinligi muhokama qilindi.
Maqola: Dilfuza Ro‘zmetova, NASP matbuot kotibi